İslâm’da Aile ve Eşlerin Görevleri

İnsanların Yüceliği ve Eşlerin Birbirinin Zevci Oluşu

Yüce Allah, en güzel kıvamda yaratıp yücelttiği insanları erkek ve kadın şeklinde birbirinin Zevci olarak yaratmıştır.[1] Bir diğer anlatımla onları bir bütünün birbirinin eşi ve eşiti fakat işlevleri farklı iki parçası kılmıştır. Bu gerçek Rûm sûresinin 21.âyetinde şöylece açıklanır:

"Kendileriyle bütünleşip huzur bulmanız için kendi türünüzden biri diğerinin zevci olan eşler yaratması, böylece aranızda Meveddet (cinsel câzibe)[2] v

İnsanların Yüceliği ve Eşlerin Birbirinin Zevci Oluşu

Yüce Allah, en güzel kıvamda yaratıp yücelttiği insanları erkek ve kadın şeklinde birbirinin Zevci olarak yaratmıştır.[1] Bir diğer anlatımla onları bir bütünün birbirinin eşi ve eşiti fakat işlevleri farklı iki parçası kılmıştır. Bu gerçek Rûm sûresinin 21.âyetinde şöylece açıklanır:

"Kendileriyle bütünleşip  huzur bulmanız için kendi türünüzden biri diğerinin zevci olan eşler yaratması, böylece aranızda  Meveddet (cinsel câzibe)[2] ve Rahmet (sevgi) var etmesi, O'nun varlığının delillerindendir. Hiç şüphesiz bunda düşünen bir topluluk için, çıkarılması gereken nice dersler vardır."(Rûm 21)

Erkekle kadın bir araya gelerek bir bütün oluşturabilecek şekilde yaratıldıkları için birbirlerine eğilimli ve ihtiyaçlıdır. Bunun içindir ki Peygamberimiz "Zengin de olsalar, erkeksiz kadın yoksuldur, kadınsız erkek de yoksuldur." buyurmuşlardır.[3]

Birbirlerine muhtaç olan erkekle kadının kaçınılamaz birlikteliğinin tek meşrû yolu evliliktir; Aile Hayatı'dır. Aile Hayat'ı Rabbimizim temel niteliklerini belirlediği İslâm Toplumu'nun üzerinde kurulduğu mabet vasıflı ilâhi yapıdır. Kurulması ve yaşatılması ibadettir.

Evlilik İbâdettir

İbadet: Yüce Allah'mızın ve Onun Evrensel Peygamberi kıldığı Hz.Muhammd'in emredici ve yasaklayıcı her bir buyruğuna itaattir.[4] Bu gerçeği hatırlatarak  evliliğin nasıl  ibâdet olduğunu şöylece açıklayabiliriz:

1. Evlilik Allah'ın emri ve bütün Peygamberlerin uygulamasıdır.(Nisa 3; Ra'd 38)
2. Evlilik Allah'ın yarattığı cinselliği, O'nun yasakladığı zina türü evlilik dışı ilişkilerden korunarak, emrolunduğumuz şekilde yaşamaktır. (Müminûn 5-6)
3. Evlilik, Allah'ın düzenlediği ve işletilmesini emir buyurduğu üreme kanunu, çocuğu amaçlayarak işletmektir.(Bakara 187)
4. Evlilik, Allah'ın koyduğu evlilik yasakları gözetilerek gerçekleştirilecek işlemdir. Bir diğer anlatımla Rabbimizin yasakladığı kadınlar ve erkeklerle evlenilemez. Müslüman erkekler yalnızca Müslüman ve  Ehl-i Kitap kadınlarla evlenebilirken kadınlarımız da yalnızca Müslüman erkeklerle evlenebilirler. Müslüman erkekler ve kadınlar hiçbir şekilde Müşriklerle; Allah'a, Âhiret hayatına, Kur'ân'ın içeriğine inanmayanlarla veya  putlaştırdıkları eşya ve ideolojilere taparlarla evlenemezler.( Bakara 221;Nisa 23-24,Maide 5)
5. Evlilik, aile içi görevleri üstlenerek ilgili ilâhî yasaları uygulamaya sokmaktır.

Özetlediğimiz bu sebeplerle evlilik biz müsümanlar için kültürel bir tercih değil kutsal bir görevdir; bir İbadettir. Bunun gibi aşağıda açıklanacak genel ve eşlere ilgili özel görevler de Rabbimizin ve Peygamberimizin emri olduğu için ibadetir;  mutululuğa ve Ebedî Cennetlere yoldur.

Evlilikte İlk Mütekabil Görevler Genel Niteliklidir

Evlenilebilecek erkekler ve kadınlar genel de Müslümandırlar. Bir diğer anlatımla  evlenecek Müslümanlar birbirlerinin İman Kardeşidir. Genelde Müslümanların birbirlerine karşı yapmakla yükümlü kılındıkları insanî/ahlâkî görevler, öncelikli olarak aile içinde gerçekleştirilmelidir.

Müslümanlar birbirlerine karşı güven verici, doğru sözlü, ince ruhlu, adaletli, affedici, istişare edici olmalıdır. Verilen sözler yerine getirilmeli, sabır gösterilmelidir. Allah'ın ve Peygamberinin emirleri ve yasakları çizgisinde uyarı yapılmalıdır. Nefislerimiz için istenilenler diğer müminler  için de arzu edilmelidir. Gerektikçe teşekkür edilmelidir.

Ayrıca  kaba, yerici, suçlayıcı  ve sövücü sözlerden kaçınılmalı, asla kin tutulmamalı ve şiddet uygulayarak zulmedilmemelidir. Örnekler çoğaltılabilir.

Ahlâkî olarak nitelendirilebilecek bu İslâmî vazifeler ilk önce eşler arasında yaşanmalıdır. Çünkü birbirleriyle sürekli ilişkide bulunan mümin kardeşler onlardır. Bu vazifeler eşler arsında yaşanmazsa kimler arasında yaşanabilecektir, ne zaman ve nerede  uygulanabilecektir.

Kaldı ki bu görevleri " Müslüman olduğumuz için bizimle savaşan, bizi yurdumuzdan çıkarmak isteyen ve aleyhimize ittifaklar oluşturanlar" gibi  istisnaları bir tarafa bütün insanlara karşı yapmakla yükümlüyüz. (Mümtehine 8-9)

Aile İçi Görevleri Belirleyen Ana Âyet

Kocaların ve kadınlarının özel görevlerine geçmeden önce, bu görevlere vücut veren ana âyetimiz olan Nisa sûresinin 34. âyetinin anlamını vermek istiyoruz:

"Erkekler kadınlarına karşı Allah'ın kendilerini birbirinden farklı/üs­tün kıldığı yetenekleri kullanarak ve mallarından harcamalar yapa­rak koruyucu ve ihtiyaçları giderici sorumluluk üstlenirler.^[5] Erdemli kadınlar evlilik sözleşmesinin gerektirdiklerine itâat ederler. Allah'ın(haklarını)[6] korumasına kar­şılık onlar da kocalarının yokluğunda kendilerini cinsel haramlar­dan; kocalarının mallarını da zâyi olmaktan korurlar.^[7]

Nüşûz'undan;[8] evlilik akdinin gereklerini yapmamaları ve cin­sel haramlara düşmeleri korkusunu taşıdığınız kadınlara öğüt vere­bilir, yataklarınızı ayırarak cinselliklerine ilgisiz kalabilir ve onları dövebilirsiniz. Uygulanacak bu yöntemlerden sonra evlilik sözleş­mesinin gereklerini yapmada size itâat ederlerse onlara yüklenmek için bir sebep aramayın. Allah gerçekten çok yücedir, çok büyük­tür."^[9]

Kocaların Görevleri

I. Nisa sûresinin 34. âyetinin, "Erkekler kadınlarına karşı Allah'ın kendilerini birbirinden farklı/üs­tün kıldığı yetenekleri kullanarak ve mallarından harcamalar yapa­rak koruyucu ve ihtiyaçları giderici sorumluluk üstlenirler" şeklindeki bölümüne göre kocaların ilk görevleri şunlardır:

1. a.      Mehir Vermek: Evlenirken kadına mehir vermek veya mehir sözleşmesi yapmak.

"Kadınlara mehirlerini isteyerek hakları olarak verin; eğer gönül hoşluğu ile o mehrin bir kısmını size bağışlarlarsa onu da afiyetle yeyin." (Nisa 4)

1. b.     Nafaka Vermek: Bağımsız bir konutta yaşamalarını sağlayıp yediğimizi ve giydiğimizi ölçü alarak onların nafakalarını temin etmek.
2. c.      Korumak: Maddî ve mânevî; örneğin  fiilî tecavüzlerden, yazılı ve görsel medyasal  gibi mânevî tehlikelerden korumaktır.

      II. Anılan âyetin "Nüşûz'undan; evlilik akdinin gereklerini yapmamaları ve cin­sel haramlara düşmeleri korkusunu taşıdığınız kadınlara öğüt vere­bilir, yataklarınızı ayırarak cinselliklerine ilgisiz kalabilir ve onları dövebilirsiniz," bölümüne  göre kocaların diğer görevleri de şunlardır:

1. d.     Öğüt Vermek: Dinî ve tıbbî gibi  bir engeli olmaksızın kadınlık  ve doğurmak türü evlilik akdinin gereklerini yerine getirmediğinde öğüt vermek.
2. e.      İlgili ve Barışçı Olup Şiddet Kullanmamak Zina yapmadıkça  yataklarını ayırarak cinselliklerine ilgisiz kalmamak ve  yaralamayacak şekilde de olsa asla dövmemek; yani fiziksel gücümüzü kullanarak hiçbir şekilde şiddet kullanmamak.

" Allah'ın kadın kullarını dövmeyiniz. " şeklindeki öğüt ve emir ver­miş olmasına, dövücü erkeklerin eş olarak seçilmesine karşı çıkma­sına^[10], kadınlarını dövenlerin erdemli insanlar olamayacaklarını du­yurmasına^[11] ve hayatı boyunca hiçbir sebeple, hiçbir eşini dövmemiş bulunmasına[12] rağmen Allah'ın Resûlü  Peygamberimiz zina suçu için bir istisna getirerek kadın haklarına vurgu yaptığı  Veda Haccı konuşmalarında şöyle buyurmuştur:

" Kadınlarınıza iyi davranmanızı / iyi davranılmasını öğütleme­nizi tavsiye ederim. Zira onlar sizin korumanız altındadır. Fâhişe-i mübeyyi­ne / zinâ yapmadıkça onlara karşı yerici ve zarar verici  bir şekilde davranma hakkınız yoktur. Eğer zina ederlerse, onları yataklarında yalnız bırakabilir[13] ve onları yaralamayacak şekilde dövebilirsiniz."^[14]

1. f.       Eşlik Görevini Yapmak: Kadının hakkı olarak kocanın görevlerinden biri de onunla cinsel ilişkide bulunmaktır.

Kur'ân ifadesiyle erkek de kadın için cinsel haramlardan koruyucu bir örtü olduğundan hiç şüphesiz aynı şekilde kocanın cinselliğinden yararlan­mak da kadının hakkıdır.^[15] Bu hakkını almasına yardımcı olmak da kocanın vazifesidir. Kocanın bu vazifesini yapmaması da, onu hem suçlu, hem de günahkâr kılar.

1. g.      Onları Kıskanmak: Bu kıskançlık mesela kadının kılık kıyafetini, izlediği dizileri ve görüştüğü insanları takip etmek şeklinde Allah'ın razı olacağı kıskançlık olmalı, ama sıla-ı rahimine ve boşanma isteğine karşı çıkmak şeklinde haklarını kısıtlayıcı olmamalıdır.

III. Kocaların Rabbimizin Nisâ sûresinin 19.âyetindeki "...Onlarla İslâm Dîni'nin ve ortak aklın kurallarını ölçü edinerek güzelce  geçinin..." şeklindeki emri olan vazifelerini de  şöylece özetleyebiliriz:

1. h.     Kadınlarla Güzel Geçinmek:

• Onların olumsuz yönlerine karşı sabırlı olmak,
• Onlara karşı sevgi ve saygı içeren bir dil kullanmak,
• Ailenin yönetiminde onların görüşlerini almak,
• Kendileri ve işlerini çirkinlikle vasıflandırmamaktır.
•  Nisa 129' da işaret edildiği üzere çok eşlilik gibi durumlarda bile kocalı-kocasız gibi bir duruma düşürmemektir.

Nisa sûresinin 19, 34 ve 129. âyetlerine göre açıklamaya çalıştığımız koca görevlerini teberrüken Peygamberimizin hadisleri ile bitirelim:

Peygamberimiz (s.a.) "Sizin en hayırlılarınız kadınlarına karşı hayırlı olanlarınızdır." buyurmuş,  sahâbilerin ‘Kadın eşlerimizin üzerimizdeki hakları nelerdir?' şeklindeki sorularını şöylece cevaplandırmıştır:

        - Yediğinde yedirir, giydiğinde giydirirsin. Kendisini ve işlerini çirkinlikle vasıflandırmazsın. (Zina gibi bir suç işlediğinde) yalnızca ev içinde ilgisiz kalır ve de yüzüne vurmaktan sakınırsın."[16]

Kadının Başlıca Görevleri

Rabbimizin Nisâ suresinin 34.âyetinin  "Erdemli kadınlar evlilik sözleşmesinin gerektirdiklerine itâat ederler. Allah'ın (haklarını) korumasına kar­şılık onlar da kocalarının yokluğunda kendilerini cinsel haramlar­dan; kocalarının mallarını da zâyi olmaktan korurlar." şeklindeki bölümüne göre kadınların kocalarına karşı görevleri de şunlardır:

aa) Evlilik Sözleşmesinin; Mehir ve Nafaka Almasının Gereğini Yapmak:

• Kadınlık görevini yapmak. Bu görevden kaçınmak Peygamberimizin açıklamasına göre Meleklerin lanetini gerektirir. Allah şanını artırsın O şöyle buyurur:

(İlişkide bulunmak için) Kişi karısını yatağına çağırdığı zaman, (tıbbî veya dînî bir mazereti olmaksızın)kadın gelmekten kaçınır, kocası da bu sebeple ona kırgın ve kızgın olarak gecelerse, melekler sabaha kadar o kadının Allah'ın öfkesine uğramasını dilerler.^[17]

• Çocuk doğurmak, emzirip bakımını üstlenmek. Bu görev Lukman  14 ve Bakara 233'ün de gereğidir.
•  Toplum örfüne göre ev  içi görevlerini yapmak.

bb) İlgili âyetin (Nisa 34) "Evlilik sözleş­mesinin gereklerini yapmada size itâat ederlerse onlara yüklenmek için bir sebep aramayın." bölümüne göre meşrû ve aklî taleplerinde kocaya saygılı olmak, bir diğer anlatımla itâat emek.

Ancak itaat Marûf' tadır; Dinimizin ve olgun aklın gereği olan konulardadır.. Bu sebepledir ki koca,"sen de nafaka için çalışacaksın, örtünmeyeceksin, namaz kılmayacaksın, içki sofrası hazırlayacaksın, akrabanla görüşmeyeceksin, benimle âdet halinde ve ters yoldan da ilişkiye gireceksin, " diyemez. Derse yerine getirilmez. Konu yargıya götürülebilir.

cc) Zinâ ve lezbiyenlik türü cinsel ilişkilerden korunmak,

dd)  Kocanın malını-kazancını korumak.

Bilvesîle İslâm aile hukukunda karı koca arasında mal ayırımı olduğuna da değinmiş olalım.

Bu bölümümüzü de Peygamberimizin sözü ile bağlayalım. O şöyle buyurur:

"Kadınların en hayırlısı, kendisine baktığında seni mutlu eden, meşrû çizgide emrettiğinde sana itâat eden, ayrıldığında kendisini (cinsel haramlardan) ve malını (gereksiz harcamaktan/zayi olmaktan)koruyandır."[18]

Bir tarafın görevleri, diğer tarafın hakları olduğu için ayrıca haklar konusunu işleme gereğini duymuyoruz.

Genel ve Özel Görevlerin Yapılması Mutluluğu Getiririr ve Cennet'i Kazandırır

Konumuza girerken evliliğin ve evlilik içindeki mütekabil genel ve özel görevlerin ibâdet olduğuna işaret etmiştik. Hayatımızı kuşatan diğer ilâhî görevler gibi bu görevler de bize, yaşadığımız şartlar içinde  mutluluğu kazandırıcıdır. Daha da önemlisi Cehennem'den koruyup Cennet'e erdiricidir. Sözü âyetlerle bağlayalım:

" İman eden ve görevlendirildikleri emirleri ve yasaklara uyarak güzel ameller yapanları içinde ebedî kalmak üzere, zemininden ırmaklar akan cennetlere koyacağız. Cennetlere koyma  Allah'ın pekiştirerek verdiği  sözdür. Kim Allah'tan daha doğru sözlü olabilir?" (Nisa 122)
" Allah'ın emirleri ve yasaklarını çiğneyenler günahları ölçüsünde ceza görürüler. Erkek ve kadın mümin olarak görevlendirildikleri emirleri ve yasaklara uyarak güzel ameller yapanlar da  Cennet'e girecekler ve  orada onlara sınırsız rızıklar  verilecektir." (Mümin 40)

[1] Kur'ân, kendi cinsinden biri diğerinin çifti/benzeri mânasına erkeğe de de kadına da Zevc,der. Çoğulu Ezvâc'dır.(Bakara 35, 230; Rum 21)

[2] Er-Râzî, et-Tfsîrl-Kebîr. Rûm 21

[3] Mecmeuz-Zevâid, 4/252

[4]  Örnek olarak bak.Fatiha 4;Nisa 80

^[5]      Âyette konu edilen ve tarafımızdan "koruyucu ve ihtiyaçları giderici sorumluluk üstlenmek"olarak çevrilen  Kavvam'lık, yalnızca evlilik akdinin gereği olarak kocanın karısına karşı yapmakla yükümlü olduğu görevlere ilişkindir. Bir başka konuda Kavvamlık söz konusu değildir. (Bak Zeccac Meânil-Kur'ân ve İ'rabuhu Nisâ 34)

[6]    Mehir, nafaka ve boşanma tazminatı gibi haklar  veya aleylerine yapılacak zina suçlamasının dört şahitle kayıtlanması gibi ayrıcalıklar...

^[7]      Âyette mevzu edilen kadınların Hâfizatlığ ı/Koruyuculuğu, Nûr 31 ve Ahzab 35'in delaletiyle ferclerini korumaları; zinâdan ve lezbiyenlikten korumaları/korunmalarıdır. Peygamberimizin sunacağımız şu hadisleri de kadının cinsel haramlardan korunması gereğini vurgulamakta, âyetin kadının Hafizatlığı kısmının mânasını pekiştirmektedir:

"Kadınların en hayırlısı, kendisine baktığında seni mutlu eden, meşrû çizgide emrettiğinde sana itâat eden, ayrıldığında kendisini (cinsel haramlardan) ve malını (gereksiz harcamaktan/zayi olmaktan) koruyandır."

Nitekim Peygamberimiz açıklayıcı bu sözlerinin ardından konumuz olan Nisâ sûresinin 34. âyetini  okumuştur. (Bak. İbn Kesîr Nisâ 34)

[8]     Nüşûz, âyette Kânitat ve Hâfizat karşılığı olarak gelmiştir. Buna göre anlamlandırılmıştır.

^[9]      Kişi karısını doğrudan boşama yoluna gidebileceğinden ve mesela öğütle dövme bir araya getirilemeyeceğinden âyetteki öğüt verme, yatakları ayırma ve dövme şeklindeki emirleri, ibaha/yapılabilir olma şeklinde anlıyoruz.

^[10]     Fatıma bint-i Kays Peygamberimize gelerek tâliplari arasında yer alan Ebül-Cehm isimli sahâbîye ilişkin görüş almak ister. Peygamberimiz, eşlerini döven bir insan olduğu için ona onay vermez. (Müslim Talâk 36; Ebu Davûd Talâk 39)

^[11]     Ebû Davûd Nikâh 43

[12]  İbn Kes'ır Kalem 4

[13]   Başkalarıyla ilişkilerinden gebe kalıp kalmadıklarını öğrenmek için yataklarında yalnız bırakılarak kendileriyle cinsel ilişkiye girilmeyebilir.

^[14]     Tirmizi Redâ 11, İ. Mace Nikâh 3.

^[15]     Bakara 187.

Kadın Eşi Haramdan Korumak

Eşini cinsel haramlardan korumak kocanın görevidir. İslâm bilginleri şu görüş çerçevesinde birleşmektedirler: Karısının ilişkiye arzulu zamanlarını gözeterek onu diğer bir erkeğe eğilimden korumak kocanın görevidir. Karısına karşı cinsel görevini yapma gücünü kendisinde bulamayan kişinin, onu dışa eğilimden korumak için cinsel gücünü arttıracak ve arzularını geliştirecek özel gıda ve ilaç alması da görevidir. (Bak. Kurtubî Bakara 228 Feyzûl-Kadîr 1/100.)

[16] İbn Kesîrr , Nisa 34

^[17] Muhtasar S. Müslim Hn. 830

[18] İbn Kesîr Nisa 34